Kostuumdrama’s, streamingdiensten doen er goede zaken mee. Maar hoe goed getroffen zijn de kostuums uit die series eigenlijk? Bij het begin van het tweede seizoen Bridgerton maakt de Volkskrant de balans op.
Hiep hoi, seizoen 2 van Bridgerton staat online en dus kan iedereen met een zwak voor historische romantiek met een vleugje kitsch z’n hart weer ophalen. Ja, het is gebakken lucht en dan ook nog van de mierzoetste soort, maar daarom juist zo’n fijne vlucht in tijden van pandemie en oorlog. Het kijkt zo lekker weg, met al die kloeke heren te paard en dames in uitzinnige baljurken en hoedjes. Tenminste: voor wie zich niet stoort aan het feit dat de kostuums in Bridgerton een lachertje zijn. Want tegelijkertijd met de kijkcijfers groeide de kritiek: Bridgerton is een slag in het gezicht van de kostuumgeschiedenis. Er klopt weinig qua silhouetten, stofgebruik, kleurkeuze en afwerking.
Nu is het ook vrij lastig om het goed te doen zonder een ter zake kundige kostuumhistoricus die serieus onderzoek doet naar kledingstukken uit de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. Die de kledingstukken van buiten en binnen bestudeert en goed kijkt naar proporties, pasvorm en houding. Iemand die weet wanneer de crinoline werd vervangen door de tournure, hoe onmisbaar onderhemden waren in de afgelopen vijfhonderd jaar, en dat korsetten en jurken nooit (nooit!) op de blote huid werden gedragen. Dat elke eeuw en soms zelfs elk decennium zijn eigen silhouet heeft met bijpassende korsetten. En vaker nog: helemaal geen korset, maar een rijglijfje, qua functie vergelijkbaar met de beha’s van nu.
Natuurlijk, dramaseries zijn geen documentaires, dat zijn veel kostuumontwerpers en kostuumhistorici grondig met elkaar eens. In de film Marie Antoinette (2006) passen de kostuums overdreven goed bij elkaar qua kleur. Dat Marie Antoinette ook lila sneakers van Converse tussen haar pastelkleurige muiltjes heeft liggen is een gebbetje. Het script volgt nauwkeurig het boek Mémoires de Madame Campan, Première femme de chambre de Marie-Antoinette. En het belangrijkste is: de silhouetten kloppen bij de jaartallen, zodat de oplettende, ingevoerde kijker niet opeens bruut uit het verhaal wordt gehaald. Wat wel gebeurt als in Reign Maria I, de 16de-eeuwse Schotse koningin, in de serie die over haar gemaakt is de ene keer komt opdraven in een robe à la Française (pas tweede helft 18de eeuw in de mode) en dan weer in een hedendaags japonnetje van Dolce & Gabbana. Dat is net zo stom als de Soldaat van Oranje in een Aussie-trainingspak steken. Of om Kniertje uit Op hoop van zegen in een snowwashed jeans op de dijk te zien staan turen.
Niet alle filmkostuums worden nieuw gemaakt, zelfs niet bij series met enorme budgetten. Kleding voor bijrolspelers en figuranten komt merendeels van verhuurbedrijven. Zo is er in Londen Angels & Bermans, sinds 1840 in bedrijf en enorm goed geoutilleerd met zo’n 13.000 meter aan kledingrekken vol authentieke en nagemaakte kleding. Angels leverde in 2015 alleen al de kostuums voor alle films die werden genomineerd voor een Bafta voor kostuumontwerp: The Grand Budapest Hotel, The Imitation Game, Into The Woods, Mr Turner, The Theory of Everything en Maleficent. En zijn meer van dit soort bedrijven in Italië, België, Oost-Europa en Canada, waar vanwege de lagere productiekosten veel drama wordt opgenomen. De zeer oplettende kijker kan dus in de ene serie of film kostuums terugzien uit een andere. Er zijn zelfs fanatici die dat keurig bijhouden, zoals de mensen achter de site recycledmoviecostumes.com.
Maar zelfs met de correcte kostuums kan het misgaan, als ze zonder onderhemden worden gedragen, met losse boorden, opgerolde mouwen of met strakke leren broeken. Met verkeerde of zonder korsetten, met moderne horloges of brillen of met een lukraak paar Uggs, zoals Greta Gerwig in Little Women liet gebeuren. Meer van dit soort vermakelijke voorbeelden in de top 5 van miskleunen. Maar eerst de series waar de kostuums wél piekfijn in orde zijn.
Speelt zich af in Yorkshire, Noord-Engeland, van 1912 tot 1925.
Maar liefst vier kostuumontwerpers (Susannah Buxton, Rosalind Ebutt, Caroline McCall en Anna Robbins) plus een groot maakteam zitten er achter de garderobe van Downton Abbey. Overbodige luxe? Nee, want met die hele sliert personages van verschillende standen en leeftijden, zes seizoenen (en ook nog eens twee films) is het aanpoten geblazen om iedereen te kleden naar de tijd, want er gebeurde gedurende de lange tijdsspanne het nodige in de wereld én in de mode. Buxton, Ebutt, McCall en Robbins hebben hun huiswerk gedaan en goed gelet op de kledingverschillen tussen de generaties. De vileine matriarch Violet Crawley blijft tot diep in de jaren twintig Edwardiaanse jurken met korsetten aantrekken, terwijl de jongere dames met hun tijd meegaan en sluike jurken dragen. Ook perfect kloppend: ze verkleden zich verschillende keren per dag, naar de gelegenheid, en de kleding van de bedienden is onberispelijk met, vrijwel onzichtbaar voor de kijker, het wapen van Grantham op de knopen.
Speelt zich af in Londen tussen 1947 en 1990.
Ja, ze hadden er de budgetten voor en ja, het is allemaal makkelijk te documenteren want het betreft recente historie en er bestaan van het Britse koningshuis legio foto’s en films. Maar, zo zei kostuumontwerper Amy Roberts vorig jaar tegen de Volkskrant, dat compliceert de boel ook. ‘Hoe dichter je met een serie bij de moderne tijd komt, hoe meer kritiek kijkers erop hebben. Als ik kostuums maak voor een serie over de Middeleeuwen zal niemand gaan mopperen dat een mouwaanzet niet klopt – de meeste mensen hebben immers geen idee.’ Daarom dus een welverdiende grote pluim, want wát een werk is er gedaan door Roberts en haar team van 130 man. De uitdossingen zijn spot on maar leiden nooit af van het verhaal. Wat eigenlijk een goede reden is om de eerste vijf seizoenen nog eens te kijken en puur op de kleding te focussen. Sommige kledingstukken hebben, om met Roberts te spreken ‘forensische accuratesse’, zoals Elizabeths militaire kostuum. Andere zijn ietsje minder strikt gekopieerd van de originelen, of hebben een andere kleur omdat dat beter bij het verhaal past (de rode avondjurk van Thatcher) maar ademen dezelfde sfeer. Bonuspunten voor de jumper met ingebreide herten van Diana.
Speelt zich af in Yorkshire, Noord-Engeland, in 1832.
Het levensverhaal van de Britse Anne Lister, ‘de eerste moderne lesbienne’, die zich graag in mannenkleren hulde en daarom besmuikt Gentleman Jack werd genoemd. Volgens de recensent van NPO 3 een trage versie van Downton Abbey, voor kostuumfreaks en -fans een feest. Kostuumontwerper Tom Pye heeft zijn huiswerk en zijn stinkende best gedaan en trakteert de historisch angehauchte kijker op een zee aan kloppende details. Met de hand aangezette knopen, een historisch correct rijglijfje met echte baleinen en handgemaakte oogjes. Listers haardracht klopt ook precies, ze gaat van typisch vrouwelijk met krullen aan de zijkant en een soort topknot naar een wat ingetogener, mannelijker model met rolletjes aan weerszijden, terwijl de dames in de serie in de balscènes de uitzinnige, sculpturale kapsels van de modeprenten uit de jaren 1830 dragen. Ook zeer lovenswaardig: de uniformen van de bedienden zijn juist niet van die tijd, maar een paar decennia ouderwetser, zoals ook nu nog uniformen gefossiliseerd zijn en dus amper met de mode meegaan.
Speelt zich af in het Engelse Birmingham in de jaren 1920.
Weinig personages zullen zoveel invloed hebben gehad op het kleedgedrag van mannen in de jaren tien van deze eeuw als de fictieve Thomas Shelby en z’n gangstermaten uit het Birmingham van de jaren twintig van de vorige eeuw. Ook hier waren vier ontwerpers aan het werk, nu voor elk seizoen een. De kleding is historisch kloppend, maar vertelt ook duidelijk het verhaal over de plek die de Shelby’s innemen: ergens tussen zakenlieden en boeven in. Hun wollen pakken zijn dikker dan die van de zakenmannen, hun boorden zijn wit, maar de tweed caps zijn echte werkmanspetten en ook de veterlaarzen zijn volks. De zakhorloges die ze dragen zijn dan weer van goud, wat neerkomt op pochen met je poen. Wat ook geldt voor de bontjassen van Polly en Ada. Mooi historisch kloppend detail: Arthur draagt, als oudste broer, als enige een strik.
Speelt zich af in New York in de jaren 1880.
Je hoeft er niet eens zo heel goed voor op te letten om te zien dat in dit verhaal over oud en nieuw geld – waarin ook bestaande personen als Caroline Schermerhorn Astor, Mamie Fish en Ward McAllister figureren – de kleding aangeeft wie in welk hokje past. Kostuumontwerper Kasia Walicka-Maimone en haar team van 65 man deden grondig onderzoek naar de stijl van 1882 en fabriceerden ruim 5.000 kostuums voor deze nieuwe serie van Downton Abbey-bedenker Julian Fellowes – maar ze vergaten helaas de onderhemden. Wat wel klopt: de nouveaux riches in New York werden indertijd stevig beïnvloed door de Parijse mode van Charles Frederick Worth en droegen iets modernere kleding dan de ‘Four Hundred’ die zich tot de hoogste kringen mochten rekenen. Bertha Russel (Carrie Coon) is de verpersoonlijking van het verfoeide nieuwe geld met haar felgekleurde jurken, wufte silhouetten en druistige hoofdtooien. Ze maakt een gruwelijke faux pas door avondkleding overdag te dragen. Het oude geld draagt weliswaar dezelfde silhouetten, maar is wat traditioneler in stof- en kleurgebruik en terughoudender wat betreft ornamenten.
Speelt zich af in Frankrijk, circa 1557.
Misschien is het een beetje flauw om deze serie als slechtste te betitelen, want niemand van de makers doet ook maar z’n best om de indruk te wekken dat historische accuratesse een van de speerpunten was. Desalniettemin is het tenenkrommend om Maria I, Queen of Scots, en haar hofdames in deze 16de-eeuwse bouquetroman te zien dartelen in jurken van Etro, Alexander McQueen en Isabel Marant, met ritsen en doorkijkstoffen, terwijl de mannen gehuurde historische outfits van het Canadese Stratford Festival Costume Warehouse dragen, vaak met open boorden. Nota bene: geen enkele man draagt 16de-eeuwse pofbroeken. Frans II heeft een corpsballenkapsel en loopt te paraderen in strakke leren broeken. Ook de losse lokken en moderne make-up van de meisjes zijn totale anachronismen. Kostuumontwerper Meredith Markworth-Pollack (die eerder Gossip Girl deed) had een klein budget, een grote fantasie en een nog grotere artistieke vrijheid. De jonge kijkers vonden het allemaal best en smulden van de serie.
Speelt zich af in Engeland tijdens de Regency-periode (1811 tot 1820).
Volgens sommige geraadpleegde deskundigen moet Bridgerton voor straf op nummer 1 van deze hall of shame, maar eerlijk is eerlijk: de makers geven toe dat alles gefingeerd is en de fouten zijn grof, maar in elk geval consequenter dan die in Reign. De stoffen zijn overduidelijk synthetisch, het is een orgie van polyester en nylon, er zijn ritsen gebruikt (pas uitgevonden in 1893), schelle kermiskleuren, moderne prints en wat de modellen van de jurken betreft een overdosis fantasie. Meest potsierlijk is de scène waarin Prudence Featherington, de ongelukkig ongehuwde oudste dochter van Lady Portia Featherington, door haar kleedster met harde hand wordt ingeregen in een korset (zonder onderhemd, ook zij) met een zandlopersilhouet. En dat in de Regency-periode waarin a) de silhouetten juist de empire-lijn volgden, met de taille ter hoogte van het middenrif en dus b) vaak niet eens korsetten werden gedragen.
Nog een paar sappige missers: er zitten glitters op de jurken (pas in 1934 in werkelijkheid toegepast), er staan gele parkeerstrepen op de straten, er zijn deurbellen en in een scène weerschijnt een poster van Primark in de ramen waar de Duke of Hastings voorbij komt rijden.
Speelt zich af in Engeland vanaf 1509.
In deze Iers-Canadese serie wordt de man die later twee van zijn zes vrouwen liet onthoofden neergezet als een deksels viriele jonge knaap. Kostuumontwerper Joan Bergin noemt Hendrik VIII ‘een 16de-eeuwse rockster’ en zelfs ‘de Mick Jagger van zijn tijd’, de reden om hem in veel en strak leer te hijsen. Ook hoofdrolspeler Jonathan Rhys Myers’ kapsel klopt niet, veel te kort – en dan worden er onder de gordel ook nog eens geen schaambuidels gedragen. Verder valt net als bij The Gilded Age het gebrek aan onderkleding op en worden de blote armen van de koning te pas en vooral te onpas getoond, terwijl de mouwen oprollen meer iets voor landarbeiders was. Bij de vrouwen is er ook ongehoord veel huid te zien voor die tijd. Daarbij hangen de haren los en zijn ze onbedekt, eerder Miss Beach of Prom Queen dan Queen of England, en zijn de silhouetten vaker victoriaans en georgiaans dan Tudor. Om over de totaal verkeerde halslijnen en ridicuul gepositioneerde boezems nog maar te zwijgen.
Speelt zich af in Wenen vanaf 1853.
Alles is losjes aan deze nieuwe versie van het levensverhaal van Elisabeth in Beieren, en beduidend minder zoet dan de trilogie met Romy Schneider als de jonge keizerin. De silhouetten zijn slordig, maar kloppen in grote lijnen wel – de wijde rokken met crinolines (al werd het patent daarop pas in 1856 aangevraagd), de blote schouders en de strakkere lijfjes, maar de lijfjes bij deze Sisi zijn vreemd lang. De stoffen knetteren bijna, zo synthetisch zijn ze, en dat terwijl in die tijd zijde, katoen en fluweel gedragen werden. Al met al ogen de kostuums van Sisi en haar familie en hofdames, zo constateren enkele geraadpleegde deskundigen die de serie gezien hebben, eerder als balletkostuums. Ook op andere fronten gaat het goed mis. Op het forum van de fansite Sisi Online beklaagt een kijkster zich erover dat Sisi in de serie aan het voltigeren is met een ‘voltigebeugel anno 2021’ en op een Engels zadel rijdt terwijl de echte Sisi op dameszadels reed. En dan klopt ook nog de statiekoets voor geen meter: ‘Alsof je naar een jaren twintig maffiafilm kijkt met gangsters in een Opel Astra.’
Speelt zich af in Rusland van 1805 tot 1814.
Op de acteercapaciteiten van de cast valt werkelijk niets af te dingen, en ook de kostuums van de mannen zijn goed getroffen, evenals hun pruiken. Waar het mis gaat in War & Peace is bij de vrouwen. In de kapsels, bijvoorbeeld, want Natasha Rostova, gespeeld door Lily James, heeft in haar jonge jaren een rechte pony die in de Regency-periode totaal misplaatst is. Ook de patronen, kleuren en kwaliteit van de stoffen zijn dubieus: geen mousseline, maar synthetische doorkijkstoffen, crêpe georgette en ausbrenner, materialen en technieken die pas veel later werden geïntroduceerd. Grootste missers: de jurk van Hélène die schuin van draad is geknipt (techniek uit de jaren dertig van de vorige eeuw) en de asymmetrische, half strapless jurken met blote rug van Gillian Anderson die Anna Pavlovna Scherer speelt. Geen idee of Lev Tolstoj de moeite zou nemen om zich om te draaien in zijn graf hiervoor, maar het is qua accuratesse werkelijk om te janken.
Bianca du Mortier van het Rijksmuseum en Madelief Hohé, Tirza Westland en hun team van het Kunstmuseum Den Haag.